آگاهی تاریخی هرگز یقین آور نیست. امروز باوری داری، فردا کتابی می‌خوانی یا از منبعی دیگر، اطلاعات جدیدی می‌شنوی یکباره کل دانستنی‌هایت دود هوا می‌شود؛ لذا به قول کرکگور فیلسوف دانمارکی، ایمان نمی‌تواند ماهیتی تاریخی داشته باشد و بر نقل‌ها استوار باشد.
****
کتاب سید محمد کلاردشت از معدود کتاب‌هایی بود که در دهه اخیر خواندم و کل اطلاعاتم را به چالش کشید. هر چند محتوای آن برای من از اهمیت ویژه‌ای برخوردار نبود اما این بر باد رفتن برداشت‌های تاریخی‌ام برایم جالب بود.
آنگونه که پیداست نویسنده کتاب برای تهیه اسناد زحمت بسیار کشیده است. هر چند گاه در نتیجه‌گیری‌هایش نوعی سوی‌گیری مشاهده می‌شود که البته این پدیده، در کارهای بشری گریزناپذیر است. کتاب از کنار بسیاری از مفاهیم- که تعیین‌کننده داوری درباره محمد کلاردشت است -گذشته است. معلوم نیست چرا نویسنده محترم بر جنبه‌های آیینی و شخصیتی سید توجه چندانی ندارد و بر خاستگاه او یعنی گره‌بان نیز چندان نپرداخته و تشریح نکرده است که چه ربطی وجود دارد بین اعتقادات ظهور سام بین اهل حق و باور به مهدویت شیعی. برای نمونه موضوع لقب سیادت ایشان و نسبتش با سیادت در فرهنگ اسلامی روشن نشده است که آیا این از همان نوع سیادت است یا نوع دیگر. یا مثلاً چرا دیگر تیره‌های اهل حق از ایشان در کلاردشت حمایت نکردند یا چرا حسن با این همه ارادت و رنجی که سید کشید مقام سامی را به او نداد؛ آیا به او از همان ابتدا به عنوان یک متمرد آشوبگر نگریسته می‌شده که سر خود به کلاردشت آمده است؟ بنده موفق نشدم که بفهمم سید چه مدت در کلاردشت اقامت داشته است و در مدت اقامت به چه کاری مشغول بوده است و آیا آن عکس های با پرچم از او در کلاردشته گدفته شده است و…
درست است که کتاب تاریخی است اما با دادن اطلاعاتی حتی در حد پاورقی می شد رفع ابهام کرد زیرا این نکته ها تعیین‌کننده شخصیت سید است. مثلاً به جای آن همه لیست دریافتی‌های سید و عکس لباسش از زاویه‌های مختلف، می‌شد با کشیدن نقشه‌ای جغرافیایی موقعیت درگیری‌ها ترسیم می‌شد تا مسافر امروزی از کلاردشت از ماجرای نبرد تجسم بگیرد و….
تصویر ارائه شده از سید در این کتاب او را بیشتر یک سیاستمدار زیرک نشان می‌دهد تا یک رهبر مذهبی تارک دنیا. آیا نویسنده در پرداختن به این نکته‌ها، معذوریت‌هایی داشته است؟با وجود آنچه گفته شد؛ کتاب مذکور برای علاقه‌مندان این وادی کتابی است بس ارزشمند و روشنگر. باری انتشار کتاب از سوی انتشارات مولی در اوضاع نامناسب نشر مغتنم است برای درک بهتر یکی از حوادث تاریخی.
